۱۱سپتامبر سال ۱۹۷۳ سالروز پایان حکومت سالوادور آلنده رئیس جمهور سوسیالیست کشور شیلی است. دولت منتخب و مردمی سالوادور آلنده توسط دیکتاتور شریر، جنرال اگوستو پینوشه، به کمک دولت امریکا سرنگون گردید. تحت سرپرستی مستقیم سی.آی.ای سه دهه تمام جو فاشیزم و کشتار بر شیلی چیره گشت، هزاران تن بازداشت و سربه نیست شدند و بیش از دوصدهزار تن مجبور به فرار از کشور گردیدند.
در این روز جمعی از نظامیان شیلی به ریاست ژنرال اوگوستو پینوچت (پینوشه) کاخ ریاست جمهوری شیلی را محاصره کردند. آلنده با تفنگی که فیدل کاسترو به او هدیه کرده بود به میان مدافعان کاخ رفت و ضمن مبادله گلوله کشته شد. همسر او همان روز اعلام کرد که کودتای نظامیان با کمک و نقشه آمریکا انجام شده است. آلنده که در سال ۱۹۷۰ به ریاست جمهوری شیلی انتخاب شده بود بسیاری از شرکتهای آمریکایی فعال در شیلی را ملی کرده بود. کمپانی آمریکایی «آی تی تی» در ساقط کردن آلنده نقش موثر داشته است. آلنده که افکار مارکسیستی داشت پس از روی کارآمدن ، تلاش کرد که سوسیالیسم را در شیلی در چارچوب دمکراسی و با تعاونی کردن موسسات پیاده کند که توام با خشونت نباشد ـ همین روشی که کمونیستها پس از فروپاشی شوروی در پیش گرفته‌اند.

آلنده بارها گفته بود که برای دولت آمریکا ـ به سبب نفوذ کمپانی های بزرگ ـ تامین منافع مادی در درجه اول اهمیت قرار دارد. مورخان چگونگی کودتا بر ضد آلنده را با آن چه که در مرداد سال ۱۳۳۲ در ایران منجربه سقوط دولت دکتر مصدق شد مقایسه کرده و مشابه هم می دانند. آلنده در دفتر خاطراتش نوشته است که «تاریخ» نثار دولت هایی که بدون دلیل برای رسیدن به هدفهایشان از زور استفاده می کنند شرم خواهد کرد.

در پی کودتای ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳ شیلی، ظرف یک ماه ، هفت حزب هوادار آلنده غیرقانونی اعلام شدند و بیش از دو هزار تن از جمله چند روشنفکر بنام شیلیایی سر به نیست گردیدند و ….

دوپارگی جامعه شیلی در مورد جنایات پینوشه تا مدت‌ها و حتی پس از مرگ او نیز ادامه داشت. زمانی که خبر بازداشت او در لندن و سپس حبس خانگی‌اش منتشر شد، ۲۳ درصد از مردم شیلی اعلام کردند که می‌خواهند گذشته را فراموش کنند وعلاقه‌ای به مجازات او ندارند. حتی عده‌ای از رعایت حقوق بشر در مورد ژنرال جنایتکار سخن به میان می‌آوردند!
شاید تا پیش از بازداشت پینوشه این بحث حتی در میان مردم مطرح هم نمی‌شد اما به تدریج مردم توانستند راجع به آن دوره وحشتناک هم حرف بزنند. دیکتاتوری او روح مردم را ترسانده بود؛ هر چند که امروز هم ژنرال پینوشه هنوز طرفدارانی دارد؛ گروه‌هایی که او را ناجی شیلی در مقابل کمونیسم می‌نامند.

«تاریخ» نشان داد که مردم شیلی در نخستین فرصتی که به دست آوردند قدرت را به پیروان آلنده سپردند و دختر او اینک رئیس پارلمان است . همین کار را مردم اندونزی کردند و دختر سوکارنو را سالها پس از برکناری پدرش که بنیادگذار این کشور بود به رهبری اندونزی برگزیدند. در یونان ، گواتمال و کنگو نیز چنین شد . در کنگو « کابیلا » از پیروان لومومبا « موبوتو » را برکنار و در به در کرد. به خاطر داشته باشیم که پس از پیروزی انقلاب ایران ، بسیاری از پیروان راه دکتر مصدق که با آنان پس از براندازی ۲۸ مرداد بد رفتاری شده بود به کار و مقام باز گشتند و با کودتا گران همان معامله ای شد که بعدا موبوتو ، سوهارتو و پینوشه به صورتی دیگر دچار آن شدند.

محمد شجراوی