✍️ یادداشتی از: دامون رونق

وضعیت نظام سلامت در ایران طی دهه‌های گذشته با تحولات گسترده‌ای مواجه بوده است. ایران با داشتن یک سیستم بهداشتی نسبتا جامع و گسترده، در تأمین خدمات بهداشتی پایه و ارتقاء سلامت جمعیت دستاوردهای مهمی داشته است. با این حال، چالش‌های متعددی همچون افزایش هزینه‌های درمانی، نابرابری در دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی و درمانی و ناکارآمدی برخی از مدیران و ساختارهای اجرایی، نظام سلامت ایران را در مقایسه با کشورهای پیشرو در این زمینه با موانع و مشکلات جدی مواجه کرده است. در ادامه به بررسی وضعیت کنونی و مقایسه آن با کشورهای موفق در این حوزه و ارائه راهکارهای اصلاحی پرداخته می‌شود.

۱. وضعیت کنونی نظام سلامت ایران

۱.۱. پوشش خدمات بهداشتی:

نظام سلامت ایران بر پایه مراقبت‌های اولیه بهداشتی (Primary Health Care) بنا شده است و شبکه گسترده‌ای از مراکز بهداشت ، پایگاه ها و خانه‌های بهداشت شهری و روستایی در سراسر کشور وجود دارد. این شبکه به طور قابل توجهی دسترسی به خدمات پایه را در قالب بسته های خدمتی فراهم کرده است. اما با افزایش و پراکندگی جمعیت و نیازهای متفاوت بهداشتی و درمانی گروه های سنی متفاوت، چالش‌هایی از قبیل، کمبود اعتبارات و عدم تخصیص منابع مالی پایدار نظام سلامت، کمبود نیروی انسانی متخصص، توزیع نابرابر امکانات و نیاز به بروزرسانی تجهیزات و … به وجود آمده است.

۱.۲. مالیات سلامت و بیمه‌های درمانی:

در سال های اخیر با توجه تصویب و ابلاغ برنامه‌های مختلف بیمه‌ای به عنوان مهمترین سازمان های حمایتی از جمله “بیمه سلامت” توانسته‌اند بخش زیادی از جمعیت را تحت پوشش رایگان قرار دهند. با این وجود، هزینه‌های کمرشکن درمانی و اختلاف تعرفه بخش دولتی و خصوصی همچنان برای خانواده‌ها به یک چالش جدی تبدیل شده است و در برخی موارد بیمه‌ها نیز قادر به تأمین هزینه‌های سنگین درمانی نیستند.

۱.۳. تمرکز بر درمان و کم‌توجهی به پیشگیری:

نظام سلامت ایران بیشتر بر درمان بیماری‌ها متمرکز است و بودجه‌های بسیاری به بخش‌های درمانی اختصاص می‌یابد. در مقابل، برنامه‌های پیشگیری در سطوح مختلف آن و ارتقاء سلامت جمعیت، همچون پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر، تغذیه سالم، و فعالیت بدنی کافی، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.

۲. مقایسه با کشورهای پیشرو در حوزه سلامت

۲.۱. دسترسی به خدمات بهداشتی در کشورهای پیشرو:

در کشورهای پیشرو در نظام سلامت همچون سوئد، نروژ، آلمان و ژاپن، دسترسی به خدمات بهداشتی برای تمامی شهروندان با کیفیت بالا و بدون تفاوت طبقاتی فراهم است. این کشورها با تأکید بر ارتقاء سلامت، توسعه زیرساخت‌های دیجیتالی و هم‌افزایی بین بخشی، به موفقیت‌های چشمگیری در کاهش هزینه‌های درمانی و بهبود شاخص‌های سلامت عمومی دست یافته‌اند.

۲.۲. تأمین مالی و نظام بیمه:

در کشورهای موفق، نظام بیمه‌ای قوی و پایدار با مشارکت گسترده دولت ، مردم و بخش خصوصی وجود دارد که بخش اعظم هزینه‌های درمانی را پوشش می‌دهد. سیستم‌های بیمه‌ای این کشورها به نحوی طراحی شده‌اند که هزینه‌های درمانی به حداقل برسد و افراد کمتر با مشکلات مالی در حوزه سلامت مواجه شوند.

۲.۳. توجه به پیشگیری و ارتقاء سلامت:

یکی از کلیدهای موفقیت نظام‌های سلامت پیشرو، تمرکز بر پیشگیری و ارتقاء سلامت جامعه است. در این کشورها بودجه‌های بیشتری به برنامه‌های پیشگیری از بیماری‌ها، بهبود سبک زندگی و تغذیه سالم اختصاص داده می‌شود که نه تنها باعث کاهش بار بیماری‌ها می‌شود، بلکه از افزایش هزینه‌های درمانی جلوگیری می‌کند.

۳. راهکارهای پیشنهادی برای بهبود نظام سلامت ایران

۳.۱. تقویت نظام بیمه‌ای و کاهش هزینه‌های مستقیم خانوار:

یکی از مهم‌ترین اقدامات برای بهبود نظام سلامت در ایران، تقویت پوشش بیمه‌ای در جهت افزایش سطح دسترسی به خدمات سلامت و کاهش پرداخت مستقیم از جیب بیماران است. توسعه بیمه‌های تکمیلی و اصلاح ساختار بیمه‌های پایه با استفاده از توان و ظرفیت مدیران جوان و نخبه، فعالان و دلسوزان عرصه سلامت و از همه مهمتر مشارکت شهروندان در تصمیم گیری های سیاسیِ سیاسیون در حیطه سیاستِ سلامت (Health Politics)، می‌توان به موفقیت های چشمگیری دست یافت و از افزایش هزینه‌های درمانی جلوگیری کرده و دسترسی عادلانه‌تر به خدمات بهداشتی و درمانی را فراهم کرد.

۳.۲. تمرکز بر پیشگیری و ارتقاء سلامت:

تخصیص منابع مالی پایدار به نظام سلامت الخصوص برنامه‌های پیشگیری و ارتقاء سلامت در سطح ملی می‌تواند از بسیاری از هزینه‌های درمانی در آینده جلوگیری کند.

. استفاده از فناوری‌های نوین و دیجیتال در خدمات بهداشتی:

استفاده از فناوری‌های نوین مانند سلامت دیجیتال (e-health)، پرونده‌های الکترونیکی سلامت (EHR) و… می‌تواند دسترسی به خدمات بهداشتی را تسهیل کند و از مراجعات به مراکز و تجویزات غیرضروری جلوگیری نماید. کشورهای پیشرو و موفق در این عرصه نشان داده‌اند که با بهره مندی از هوش مصنوعی و دیجیتال سازی نظام سلامت می‌توانند تأثیرات مثبتی بر بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها داشته باشند.

۳.۴. اصلاح ساختار نظام سلامت و تقویت مدیریت بهداشتی:

ضروری است که ساختارهای مدیریتی نظام سلامت ایران به نحوی اصلاح شوند که بهره‌وری بیشتر و عدالت در توزیع خدمات فراهم شود. مدیریت بهتر منابع مالی، نیروی انسانی و امکانات و تجهیزات، به ویژه در مناطق محروم و کنتر توسعه یافته، می‌تواند کمک زیادی به بهبود وضعیت سلامت کشور کند.

در پایان خاطرنشان می سازد، نظام سلامت ایران با وجود دستاوردهای مهم، با چالش‌های جدی در زمینه‌های مختلف مواجه است. در مقایسه با کشورهای پیشرو، نیاز به اصلاحات ساختاری، تقویت نظام بیمه‌ای، توجه بیشتر به پیشگیری و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین به شدت احساس می‌شود. انجام این اصلاحات می‌تواند در بلندمدت به بهبود شاخص‌های سلامت عمومی، کاهش هزینه‌های درمانی و افزایش رضایتمندی عمومی مردم کمک کند.