سید امیرحسین دهبان نژاد – متخصص و پژوهشگر هوش مصنوعی

مقدمه

هوش مصنوعی؛نامی که این روزها زیاد می شنویم.از جمع های خانوادگی و صحبت های گرم جمع های دوستانه گرفته تا محافل سیاسی و تکنولوژی،از روزنامه و تلویزیون تا شبکه های اجتماعی.
هر کس هم نظری درباره آن دارد،از آینده درخشان پیش رو تا تاریکی تسلط تکنولوژی بر نسل بشری و بردگی انسان.
اما هوش مصنوعی چیست؟ازکجا آمده؟چه ماهیتی دارد و فرصت ها چالش های پیش روی ما چیست؟
در این گفتار به بررسی چیستی هوش مصنوعی از ابتدای شکل گیری تا به امروز و همچنین بررسی افق آینده آن می پردازیم.

۱. ظهور

هوش مصنوعی یا Artificial intelligence یا به اختصار AI در تعریف به معنای هر تکنولوژی است که توانایی انسان ها را به سیستم ها منتقل کرده و کاری می کند که عملکرد سیستم ها مشابه انسان ها شود.
برای پیدا کردن ریشه های ظهور هوش مصنوعی باید به ۱۹۴۲ و جنگ جهانی دوم برگردیم، جایی که آلن تورینگ در طول جنگ جهانی دوم ماشینی به نام Bombe طراحی کرد که توانست ارتباطات کدگذاری شده آلمانی‌ها توسط ماشین انیگما را درهم بشکند. این ماشین تغییرات مهمی را در رمزگشایی پیام‌ها ایجاد کرد. به متفقین کمک کرد تا سرعت خود را در اجرای نقشه‌ها و استراتژی‌ها افزایش دهند و به پیام‌های دشمن نفوذ کنند.
آلن تورینگ، مشهورترین دانشمند کامپیوتر و ریاضی‌دان جهان، آزمایش دیگری را هم در زمینه هوش ماشینی انجام داده بود. ایده او در این تست این بود که بفهمد آیا ماشین می‌تواند به اندازه یک انسان منطقی و هوشمندانه فکر کند و تصمیم بگیرد. در این آزمایش، از یک بازجو استفاده شد که باید متوجه می‌شد کدام پاسخ متعلق به انسان است و کدام به ماشین تعلق دارد.
اما نقطه عطف هوش مصنوعی در ۱۹۵۵ رقم خورد،زمانی که جان مک کارتی دانشمند آمریکایی پیشنهاد داد کنفرانس دارتموث، اولین کنفرانس هوش مصنوعی در سال ۱۹۵۶ برگزار شود. او اصطلاح هوش مصنوعی را ابداع و در این کنفرانس مطرح کرد. از آن زمان هوش مصنوعی فراز و نشیب های بسیاری را تجربه کرد.

۲.از موج خوش بینی تا زمستان هوش مصنوعی

هوش مصنوعی در ۱۹۵۶ میلادی تبدیل به شاخه‌ای آکادمیک شد و در سال‌های پس از آن چندین موج خوش‌بینی را تجربه کرده و مجدد دچار امواج ناامیدی و کمبود بودجه شده که به آن زمستان AI می‌گویند. سپس فناوری‌های جدیدی در پی آن آمده و موفقیت و بودجه‌های تحقیقاتی این حوزه مجدداً احیا شدند.
در اولین دهه‌های قرن ۲۱ میلادی، یادگیری ماشینی که شدیداً از آمار ریاضیاتی بهره می‌برد در این حوزه غلبه داشت و این فناوری اثبات کرد که به شدت موفق است و به حل چندین مسئله چالش‌برانگیز در صنعت و فضای آکادمیک کمک نمود.
این شاخه بر این فرض بنا شده‌است که هوش انسانی ((را می‌توان به دقت توصیف نمود، به طوری که می‌توان آن را توسط یک ماشین شبیه‌سازی نمود.))
3.عصر حاضر،در قلب انقلاب هوش مصنوعی
⸻در سال‌های اخیر، هوش مصنوعی به سرعت وارد زندگی روزمره و صنایع مختلف شده است. در ۲۰۱۷ فناوری‌هایی مانند AlphaGo توسط DeepMind پیشرفت‌های چشمگیری داشتند و توانستند بازی‌های پیچیده‌ای را با عملکرد انسانی یا بهتر انجام دهند. در ۲۰۱۸، AI به دستیارهای صوتی مانند الکسا و سیری وارد شد و تجربه کاربران در زندگی روزمره را تغییر داد. سال ۲۰۱۹ شاهد کاربردهای مهم AI در حوزه سلامت بود، به‌ویژه در تشخیص بیماری‌هایی مانند سرطان سینه و ریه. در ۲۰۲۰، هوش مصنوعی در مدیریت بحران و مقابله با کرونا نقش مهمی ایفا کرد و به توسعه استراتژی‌های ردیابی و نظارت بر فاصله‌گذاری اجتماعی کمک نمود. در ۲۰۲۱، انتشار GPT-3 توسط OpenAI تحولی بزرگ در پردازش زبان طبیعی ایجاد کرد و امکان تولید متن‌های پیچیده و معنادار را فراهم نمود.

از ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵، هوش مصنوعی به شکل گسترده‌ای در کسب‌وکار و فناوری‌های نوین توسعه یافته است. فناوری‌های RPA و IPA در کسب‌وکارها برای ساده‌سازی عملیات و بهبود کارایی استفاده شدند، و AI در وسایل نقلیه خودران، بینایی کامپیوتر و درک محیط پیشرفت‌های مهمی داشت. مدل‌های پیشرفته‌تر مانند Gemini 2.5 و Manus توانایی استدلال، برنامه‌ریزی و عمل خودگردان را به دست آورده‌اند و فناوری‌های کوانتومی و شبکه‌های عصبی کارآمد، کاربردهای AI را به سطحی گسترده‌تر و پیچیده‌تر رسانده‌اند. هوش مصنوعی اکنون نه تنها ابزاری برای حل مسائل، بلکه یک نیروی تحول‌آفرین در صنعت، سلامت، فناوری و زندگی روزمره انسان‌ها محسوب می‌شود.همانطور که دیدید هوش مصنوعی در عمر نزدیک به ۷۰ ساله خود فراز نشیب های بسیاری را تجربه کرده،از قله خوش بینی و رونق تا دره ناامیدی و رکود. اما در نهایت امروزپر رونق تر و پر کاربردتر از همیشه در تمامی ابعاد زندگی بشری رخنه کرده تا جایی که از آن به عنوان (انقلاب چهارم،انقلاب هوش مصنوعی) نام می برند.
اما هیچ فناوری و دستاوردی ،فرصت مطلق نیست و چالش ها و نگرانی هایی را به همراه دارد که هوش مصنوعی نیز از این قائده مستثنی نیست. به همین منظور در گفتار های بعدی به بررسی چالش ها و فرصت های هوش مصنوعی در ایران و جهان می پردازیم.