این موضوع در پی فرمان رضا شاه در ۱۷ دی ماه ۱۳۱۴ علنی شد و در نتیجه واکنش شدید مردم و علما و خاصه زنان را به همراه داشت . رضاشاه به سربازان و ماموران خود دستور داده بود که به زور کشف حجاب را اجرا نمایند که این خود موجب درگیری ماموران حکومتی با مردم و آزار و اذیت مردم شد.
در این میان اقدامات گوناگون و سریع زنان در مقابله با این عمل رضاشاه بسیار قابل توجه بود و نقش آنان را بسیار پررنگ کرد و طبیعتاً همین زنان بودند که در به ثمر رسیدن درخت تنومند انقلاب اسلامی به همراه مردان مقابل رژیم پهلوی ایستادگی کردند و مبارزه نمودند.
در واقع می توان گفت که موضوع کشف حجاب دستاورد رضا شاه به ترکیه بود که در بازگشت به ایران آن را با شدیدترین و خشونت آمیز ترین حالت ممکن به وسیله ماموران خود مرحله اجرا در آورد و بدین ترتیب به ستیز و مقابله آشکار با فرهنگ و مذهب پرداخت.
رضاشاه در حالی دست به این اقدام زشت خود زده بود که نمی‌دانست دین و مذهب و بلطبع حجاب و عفاف زنان که یکی از مولفه ها و ارکان آن بود در همه ابعاد زندگی مردم جاری و ساری است.
رضا شاه که کلکسیونی از خبث ، بی دینی و دیکتاتوری و ستمگری و بی رحمی بود در طول حکومت چه در جایگاه سپهسالاری و چه رئیس الوزراء و چه در زمان پادشاهی از هیچ تلاشی برای القای دیکتاتوری خود بر مردم متدین و بی پناه ایران مضایقه نکرد.
به نقل از حسین مکی در جلد ششم کتاب تاریخ بیست ساله ایران ، حتی خارجی های مقیم ایران نیز از حجم گسترده خباثت و رذالت رضا خان تعجب کرده و در این خصوص مطالب زیادی نگاشته اند ، “فوت” نماینده مجلس انگلیس که به یکی از همکاران خود به ایران آمده بود می نویسد : پادشاه ایران بی رحم ، ستمگر ، خیالپرور ، حریص و طماع بود . او حریفان و مخالفین خود را بدون ذره ای رحم و شفقت بزندان می انداخت و یا میکشت .
در عین حال حسین مکی که خود از سیاستمداران و روزنامه نگاران برجسته ایران است ، اساس سفر رضاخان را به ترکیه که منجر به دستاورد ننگین کشف حجاب شد را برنامه ای انگلیسی می داند که انگلیسی ها در ادامه سیاست های استعماری خود در جهت ایجاد اتحادی قوی”حلقه ای پولادین” مقابل شوری انجام دادند .(مکی ، حسین – تاریخ بیست ساله ایران جلد ۶ صفحه ۱۴۴)
پس از بازگشت رضا خان به ایران این ایده پلید با تبلیغات گسترده ای و در خلال جشن ها و مراسمات ساختگی به عنوان جلوه ای از پیشرفت و آزادی زنان به اجرا گذاشته شد. در عین حال، بر اساس کتاب خشونت و فرهنگ و اسناد محرمانه کشف حجاب در سند ۴۶ ، رضا خان شخصا به پیشرفت این مسئله رسیدگی می کرد و در انتظار موفقیت سریع آن بود و از ایالتها گزارش های پی در پی درباره پیشرفت کار میخواست.
همچنین در سند ۴۹۶ همان کتاب آمده است دولت دستور داده که دکان ها ، اتوبوس ها ، حمام ها و ادارات زنان با حجاب زا راه ندهند و حتی در برخی از موارد حاکمان محلی برای اجرای کامل این دستور از حکومت مرکزی تقاضای پاسان ها و نیروهای نظامی بیشتری جهت کنترل خیابان و مسیرهای تردد زنان می کند(خشونت و فرهنگ ، سند شماره ۲۶۳ و ۶۱)
مردم در جای جای ایران با این دستور شاه بی خرد مقابله کردند و بسیاری از جمله علما در آستان قدس رضوی به اعتراض علنی پرداختند ، به گفته حسینقلی مستعان نویسنده معروف که در ۱۷ دی ماه ۱۳۱۴ هجری سردبیر روزنامه ایران ، مهمترین روزنامه آن زمان بوده است مسئله کشف حجاب در ایالاتی مانند خوزستان یک طوفان اعتراض بزرگ پدید آمد. (همان ، ۲۷۷)
بنابر آنچه که مهدی صلاح و ابوالحسن فیاض در مقاله هفدهم دی ماه ۱۳۱۴ امتداد یا انقطاع نهضت بانوان آورده اند ، در مقال ستم رضا خان به زنان مومنه ، زنان سعی می کردند از رفت و آمد در کوچه ها و خیابان ها جز به وقت ضروری و شبانگاه صرف نظر نمایند و در برخی از خانه ها حمام خانگی ساخته شد تا زن ها مجبور نباشند بخاطر حمام رفتن حجاب از روی خود بردارند ! در این میان زنانی یافت می شد که تا شهریور ۱۳۲۰ یعنی ۶ سال از خانه خارج نشدند!
در این بین بسیاری که امکان تحمل چنین وضعیتی برای آنها ممکن نبود و غیرت دینی و اعتقادات مذهبی آنها هیچگاه به بی حجابی و بی عفتی رضایت نمیداد ، ترک دیار گفته و به کشور های همسایه مهاجرت کردند .
تاریخ از مهاجرت تعدادی از زنان اهل خرمشهر بهمراه همسرانشان به کشور عراق در پی رد مسئله کشف حجاب خبر می دهد. به گفته عباس سرافرازی در مقاله نقش زنان در مقابله با کشف حجاب رضا خان صفحه ۸: زنان مسلمان ایرانی از هیچ کوشکی در جهت حفظ پوشش و حجاب خود در مقابله با کشف حجاب رضا خانی دریغ نورزیدند و در این مسیر تمام هم و غم خویش را مصروف آن داشتند تا عفت و پاکدامنی آنها خدشه دار نشود آنها حتی در این راستا، تصمیم به خروج از کشور گرفتند. در خرمشهر بعضی از زنان از مرز گذشتند و به عراق رفتند وبنابراین با همسرانشان به سایر کشور ها مهاجرت کردند.
موضوع مهاجرت اعتراض گونه زنان و مردان خوزستانی اهل خرمشهر به کشور همسایه (عراق ) در کتاب رضا شاه و شکل گیری ایران نوین استفانی کورین صفحه ۱۲۴ و کتاب خشونت و فرهنگ و اسناد محرمانه کشف حجاب سند شماره ۳۱۲ نیز آمده است.
حسینقلی مستعان که پیشتر از وی نقل قولی آمد و خود از روشنفکران آن زمان محسوب می شود پس از اینکه به ذکر انزجار عمومی مردم از این واقعه می پردازند ، می نویسد : امروز افتخار می کنیم به زنان روشن دل و با تقوایی که مقام زن را بالا می برند و من به سهم خود کمال نفرت را دارم از زنانی که از این موضوع برای هوسرانی و مد پرستی و عشق و فجور و ترویج فساد استفاده کردند..(مکی ، حسین – تاریخ بیست ساله ایران جلد ۶ صفحه ۲۷۵)
محمدرضا سلمانی عبیات
دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ تشیع و پژوهشگر تاریخ
