مقدمه: انفجار اطلاعات یا انفجار گمراهی؟!
در عصر جاری که هر کاربر فضای مجازی به یک “خبرنگار غیرحرفه‌ای” تبدیل شده، تمیز دادن خبر واقعی از شایعه خطرناک به چالشی حیاتی بدل گشته است. تنها راه نجات از این آشفتگی، پایبندی به یک اصل طلایی است: استفاده انحصاری از منابع خبری رسمی، دارای مجوز و معتبر. هر مسیر دیگری، چه عمدی و چه از سر ساده‌لوحی، آسیبی ملموس به فرد و جامعه وارد می‌کند.
استدلال ۱: چرا منابع رسمی معتبرند؟ (پشتوانه‌های حرفه‌ای و حقوقی)
پاسخگویی قانونی: خبرگزاری‌های رسمی زیر نظر نهادهای ناظر فعالیت می‌کنند و در قبال انتشار اخبار کذب یا تحریف‌شده، مسئولیت حقوقی و صنفی دارند. این پاسخگویی، سدی در برابر انتشار شایعه است.
فرآیند حرفه‌ای: این منابع دارای دستورالعمل‌های ویرایشی، بررسی چندلایه خبر (فکت‌چکینگ)، و منابع اطلاعاتی شفاف هستند. خبر قبل از انتشار توسط تیم‌های متخصص اعتبارسنجی می‌شود.
شفافیت منبع: منبع خبر در گزارش‌های حرفه‌ای معمولاً مشخص است (مصاحبه با مسئول، استناد به سند، حضور در محل رویداد). این شفافیت امکان پیگیری و راستی‌آزمایی را فراهم می‌کند.
استدلال ۲: هزینه‌های سنگین اعتماد به منابع غیررسمی (شایعه = سلاح)
تخریب روانی جامعه: انتشار شایعات بی‌اساس درباره موضوعات حساس (سلامت، امنیت، اقتصاد) اضطراب عمومی، بی‌اعتمادی اجتماعی و هراس ایجاد می‌کند. نمونه عینی: شایعات دارویی در دوران کرونا که به مصرف خودسرانه و مسمومیت انجامید.
تضعیف وحدت ملی: اخبار جعلی اغلب با تحریک قومیت‌ها، ادیان یا گروه‌های اجتماعی علیه یکدیگر، شکاف‌های اجتماعی را عمیق می‌کند و امنیت ملی را تهدید می‌نماید.
تخریب آبروی افراد و نهادها: یک ادعای دروغ در کانال‌های غیررسمی می‌تواند آبروی یک فرد یا سازمان را نابود کند، بدون اینکه سازنده آن شایعه مسئولیتی بپذیرد.
اخلال در تصمیم‌گیری: تصمیمات فردی و اجتماعی (اقتصادی، سیاسی، فرهنگی) مبتنی بر اطلاعات نادرست، محکوم به شکست و زیان است. مثال: شایعه درباره گرانی فلان کالا که به هجوم کاذب به بازار و تشدید بحران می‌انجامد.
استدلال ۳: چرا کانال‌ها و صفحات غیررسمی خطرناکند؟
عدم مسئولیت‌پذیری: اغلب ناشناس هستند یا در خارج کشور قرار دارند و هیچ نهاد داخلی نمی‌تواند آن‌ها را بازخواست کند.
اهداف پنهان: ممکن است جاسوسی، براندازی، کلاهبرداری یا ایجاد اختلال هدف سازندگانشان باشد.
تکنیک‌های فریب: از عکس‌ها و ویدیوهای قدیمی یا دستکاری‌شده، نقل‌قول‌های جعلی، و تحلیل‌های احساس‌برانگیز اما بی‌پایه برای اثبات ادعاهای دروغین استفاده می‌کنند.
الگوریتم‌های تشدیدکننده: پلتفرم‌های غیررسمی اغلب محتوای جنجالی و احساسی (حتی اگر کذب باشد) را برای افزایش تعامل و درآمد بیشتر نمایش می‌دهند.
راهکار عملی: چگونه منبع را تشخیص دهیم؟
مراجعه به سامانه رسانه‌های مجاز: تنها به رسانه‌هایی اعتماد کنید که مجوز رسمی دارند. این مجوزها در “سامانه ثبت رسانه‌های دیجیتال کشور” قابل استعلام است.
بررسی نشان‌های اعتبار: وجود پروانه انتشار، شماره شامد (برای پایگاه‌های اینترنتی)، و شناسه‌های رسمی در صفحه پایانی روزنامه‌ها یا بخش “درباره ما” پایگاه‌های خبری.
پرهیز از بازنشر بدون منبع: هر خبری را قبل از بازنشر، در یک منبع رسمی معتبر جستجو کنید. اگر منبع موثق آن را تأیید نکرد، از انتشارش خودداری نمایید.
نتیجه‌گیری: انتخاب آگاهانه، مسئولیت اجتماعی؛
دریافت خبر فقط از منابع رسمی و دارای مجوز، یک انتخاب شخصی نیست، یک وظیفهٔ شهروندی است. این انتخاب:
- سپر فرد در برابر گمراهی است،
- سلاح جامعه در برابر جنگ روانی دشمنان است،
- و پایه‌گذار تصمیم‌گیری‌های عاقلانه برای آینده است.
اعتماد به هر منبع غیررسمی، حتی اگر با نیت خوب همراه باشد، آتش‌بیار اخبار جعلی و شایعات مسموم را شعله‌ورتر می‌کند. امروز، هوشیاری رسانه‌ای، مهم‌ترین سرمایه هر فرد برای حفظ امنیت فکری خود و سلامت جامعه‌اش است. فراموش نکنیم: “اولین قربانی جنگ، حقیقت نیست؛ بی‌توجهی مردم به منابع موثق است.”
صادق سلامت دوم
روزنامه‌نگار
۲۶ مرداد ۱۴۰۴
