آلودگی هوا و فرسایش آموزش در خوزستان
تعطیلی مدارس چگونه کیفیت یادگیری ، رتبه کنکور و سلامت دانش آموزان را تهدید می کند؟
در خوزستان بحران آلودگی هوا به شکلی پایدار و جدی به چالش اصلی نظام آموزشی تبدیل شده است؛ تعطیلی مکرر مدارس نه صرفاً تدبیری اضطراری برای سلامت، بلکه نشانه‌ای از شکست مدیریتی زیست‌محیطی و آموزشی است، که تبعات آن بر کیفیت یادگیری و آینده تحصیلی دانش‌آموزان خوزستانی غیرقابل انکار است.
آلودگی هوای خوزستان در سال‌های اخیر بارها به سطح هشدار رسیده است؛ گزارش‌ها نشان می‌دهد که در بیش از ده شهر این استان شاخص کیفیت هوا (AQI) در محدوده «ناسالم» یا بدتر ثبت شده است. در برخی روزها، غلظت ذرات معلق ریز (PM2.5) در ایستگاه پایش اهواز حتی به حدود ۱۵۰ یا بیش از آن رسیده است. مدیرکل آموزش‌وپرورش خوزستان نیز اذعان کرده که از ابتدای مهرماه فقط در اهواز، حدود ۲۰ روز مدارس یا تعطیل شده‌اند یا با تأخیر آغاز به‌کار کرده‌اند. (ایرنا)
تعطیلی های بی پایان ؛ آینده ای که در خوزستان دود می شود…
این تعطیلی‌های پی‌درپی تأثیر مستقیم بر تحصیل دانش‌آموزان دارد. عضو کمیسیون آموزش مجلس صراحتاً بیان کرده است که تعطیلی‌های مکرر، تغییرات در برنامه درسی و آموزش غیرحضوری باعث «افت محسوس کیفیت تحصیل» و کاهش تمرکز آموزشی شده است. (ویستا ) این وضعیت، وقتی با کمبود سرانه آموزشی خوزستان ترکیب شود شرایطی بسیار نابرابر ایجاد می‌کند؛ بسیاری از خانواده‌ها به خاطر تعطیلی مدارس همواره هزینه شهریه،ایاب و ذهاب وسایر هزینه‌ها را پرداخت نموده اند اما فرزندانشان فرصت یادگیری منسجم را نداشته‌اند(. تسنیم نیوز)
از دید زیست‌محیطی و آموزشی، تأثیر آلودگی هوا بر دانش‌آموزان محدود به تعطیلی نیست. پژوهش «تأثیرات مخرب و منفی آلودگی هوا بر سطح سلامت و میزان یادگیری دانش‌آموزان» نشان داده است آلودگی هوا می‌تواند باعث کاهش تمرکز، خستگی ذهنی، کاهش عملکرد شناختی و در نهایت ضعف در یادگیری شود. همچنین مطالعه‌ای در تهران با عنوان «تاثیر آلاینده‌های هوا بر اُفت تحصیلی دانش‌آموزان» گزارش کرده دانش‌آموزانی که در معرض سطح بالاتر آلاینده‌ها هستند، عملکرد تحصیلی پایین‌تری دارند. اگر چه آن پژوهش در پایتخت انجام شده، شواهد آن برای خوزستان هم بسیار ملموس است چرا که تعطیلی‌ها مرتب اتفاق می‌افتد و هوای آلوده، تداوم آموزشی را مختل می‌کند.
در سطح مدرسه نیز، کیفیت هوای داخلی کلاس‌ها مسئله‌ای جدی است: تحقیق «بررسی تأثیر تهویه هوای داخلی رده‌ها بر دانش‌آموزان» نشان داده است که رضایت دانش‌آموزان از هوای کلاس با تهویه مناسب بیشتر است، و کیفیت کلاس (از نظر طراحی معماری و جریان هوا) نقش مهمی در یادگیری دارد. این یعنی وقتی هوای آلوده است، اگر کلاس‌ها تهویه مناسبی نداشته باشند، معضل دوچندان می‌شود: دانش‌آموزان نه تنها بیرون، بلکه در داخل مدرسه هم کیفیت هوای پایین را تجربه می کنند که به ضرر یادگیری‌شان است.
از نظر زیست‌محیطی، آلودگی هوا در خوزستان عامل‌های گوناگونی دارد: گردوغبار ناشی از کانون‌های ریزگرد، فعالیت صنایع نفتی و پتروشیمی، فلرینگ (سوزاندن گاز) و همچنین کشاورزی همگی به بار آلایشی استان اضافه می‌کنند. (تسنیم نیوز) وقتی منابع آلودگی ریشه‌ای کنترل نشوند، تعطیلی مکرر مدارس صرفاً یک راهکار مقطعی است، نه راه‌حل ساختاری.
در مطالعه ای با عنوان «اثر آلاینده PM2.5 بر عفونت حاد تنفسی تحتانی کودکان زیر پنج سال در اهواز» در حوزه بهداشت نشان داده که غلظت PM2.5 در اهواز در طول یک دوره ده‌ساله به‌مراتب بالاتر از استانداردهای بین‌المللی بوده است، و ارتباط معناداری بین این آلاینده و بیماری‌های تنفسی کودکان وجود دارد. این مسأله وقتی به مدارس و جمعیت دانش‌آموزی تعمیم داده شود، نشان می‌دهد که خطرات سلامت ناشی از آلودگی برای کودکان جدی است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت.(sid.ir)
خوزستان استان همیشه تعطیل
درمقایسه با سایر استان‌ها هم شاهد وضعیت را تیره‌تر استان خوزستان هستیم: گزارش‌ها از تعطیلی مدارس در پی آلودگی در استان‌هایی مانند تهران یا اصفهان نیز منتشر شده‌اند، اما در خوزستان تعطیلی‌ها به‌مرور به یک روال ثابت تبدیل شده‌اند، نه یک اتفاق فصلی یا موقتی. این نابرابری در تداوم تحصیلی باعث می‌شود دانش‌آموز خوزستانی، در مقایسه با هم‌استانی‌هایش در مناطقی با آلایندگی کمتر، مزیت آموزشی کمتری داشته باشد.
در چنین شرایطی، تعطیلی مدارس به دلیل آلودگی هوا نمی‌تواند تنها راهکار باشد — بلکه باید بخشی از یک راهبرد چندگانه و ساختاری باشد. پیشنهادهایی که بر پایه شواهد علمی و مدرسه‌محور مطرح می‌شوند عبارت‌اند از:
- ۱. تقویت نظارت و پایش کیفی هوا: توسعه و گسترش ایستگاه‌های پایش در سراسر شهرها و نقاط حاشیه‌ای خوزستان تا تصمیم‌گیری درباره تعطیلی مدارس مبتنی بر داده‌های دقیق‌تر و محلی‌تر باشد.
- ۲. ارتقای زیرساخت آموزشی ترکیبی: طراحی و بکارگیری مدل‌های آموزش ترکیبی (حضوری + غیرحضوری) که در روزهای آلودگی شدید، کیفیت آموزش آنلاین حفظ شود و دانش‌آموزان عقب نیفتند.
- ۳. برگزاری کلاس‌های جبرانی و دوره‌های تقویتی: پس از هر تعطیلی آلودگی، برنامه‌ریزی کلاس‌های ترمیمی برای مطالب درسی از دست‌رفته، به ویژه در مقاطع مهم مثل سال‌های منتهی به امتحانات نهایی و کنکور.
- ۴. بهبود تهویه کلاس‌های درس: با توجه به اهمیت هوای داخل کلاس (مطالعه ماهوتی‌راد و موسوی) ، لازم است برای ارتقای تهویه و بهینه‌کردن طراحی فضاهای آموزشی بودجه مناسب درنظر گرفته شود.
- ۵. سیاست‌گذاری زیست‌محیطی ریشه‌ای: اقداماتی مانند کنترل منابع گردوغبار، مهار فلرینگ صنایع نفتی، همکاری منطقه‌ای برای مهار کانون‌های ریزگرد (مثلاً در تعامل با کشورهای همسایه)، و اجرای محدودیت برای آلاینده‌سازان بزرگ (صنایع، کشاورزی، حمل‌ونقل).
وقتی تعطیلی مدارس به دلیل آلودگی هوا به یک راه «پیشگیری» تبدیل می‌شود، اما آموزش از آن آسیب می‌بیند، این معضل فراتر از یک بحران زیست‌محیطی ساده بوده — بلکه یک بحران آموزشی و توسعه‌ای است. آینده خوزستان با سلامت کودکان گره خورده، اما این سلامت نباید به قیمت قربانی شدن آینده تحصیلی آن‌ها تمام شود. مسئولان آموزش‌وپرورش، محیط‌زیست و دولت باید با هم متحد شوند تا هم نفس کشیدن کودکان خوزستان را امن کنند، و هم یادگیری‌شان را تضمین نمایند.
سارا هیات
روانشناس بالینی
۳۰ آبان ۴۰۴
